Contrei

Geleidelijk aan zakt de ondergrond van de oude binnenstad van Gouda door de zachte, inklinkende veenbodem en komt het grond- en oppervlaktewater dichter bij het maaiveld. Gecombineerd met de veranderende neerslag als gevolg van de klimaatverandering vraagt dit om een bijstelling van het grond- en oppervlaktewaterbeheer in de binnenstad. Maar dit kan niet zonder rekening te houden met de talloze historische panden in dit monumentale gebied. Wateroverlast moet worden voorkomen – op veel plekken staat het grachtenwater al vlak onder het maaiveld – net als wateronderlast, omdat de houten funderingen daardoor kunnen worden aangetast.

De funderingen spelen een grote rol in deze afweging, maar daar zat tevens het probleem: ten tijde van de opdrachtverlening ontbrak het overzicht over de typen funderingen, de aantallen waarin deze in de stad in de loop der eeuwen zijn toegepast en de locaties waar deze zijn toegepast. Want niet alleen de typen funderingen zijn divers – zoveel was al duidelijk – maar ook de maaiveldhoogtes en de ondergrond van de binnenstad wisselen van plek tot plek. Waar op de oude oeverwal van de Gouwe de historische stadspanden hoog en droog staan, staan de panden op de oude veengronden rondom de Turfmarkt al bijna met de voeten in het water. Sommige panden in de binnenstad zijn gefundeerd op houten palen die al dan niet meezakken met het veenpakket, andere – meest oudere panden – liggen op een bed van stammetjes of op een reeks dicht opeen geslagen korte houten paaltjes.

Wanneer de grondwaterstand corresponderend aan de dalende bodem mee verlaagd zou worden, zakt de veengrond met de niet-paalgefundeerde panden ten opzichte van panden met paalfundering op een harde zandlaag. Bovendien zouden paalkoppen boven water komen te staan. Dit zou schade toebrengen aan panden en de aansluiting van de panden op de straat problematiseren. Maar wanneer panden meezakken met de dalende bodem omdat ze niet op palen staan is het probleem weer minder groot.

In sommige delen van de binnenstad was het de vraag of daar de grondwaterstand wellicht verhoogd zou moeten worden, omdat daar mogelijk palen juist droog zouden komen te staan. Maar dat zou in de lagere delen van de stad juist wateroverlast opleveren, omdat daar het oppervlakte water al vlak onder het maaiveld zit.

Om het grondwaterbeleid in tijden van klimaatverandering zorgvuldig af te stemmen op de historische ondergrond en de funderingen van dit stedenbouwkundig monument was het noodzakelijk om een evenwichtsoefening uit te voeren, waarbij er in eerste instantie zicht diende te worden verkregen op de typen funderingen die in de binnenstad in de loop der eeuwen zijn toegepast.

De gemeente Gouda vroeg zich af of op basis van kaart- en archiefonderzoek uitspraken gedaan zouden kunnen worden over de gebruikte historische funderingstypen en de locaties hiervan. Binnen het projectplan ‘De historische binnenstad van Gouda. Stevige stad op slappe bodem’ hebben wij – tezamen met Marcel van Dasselaar, archeoloog van bureau Archeomedia – gewerkt aan een bureau- en veldonderzoek naar de gebruikte funderingstypes in de Goudse binnenstad. Daartoe zijn geologische en archeologische gegevens gekoppeld aan kennis over historische funderingstechnieken en de ontwikkeling van bouwverordeningen in Gouda. Uitgaande hiervan is een globale ‘funderingsperiodiseringskaart’ van de binnenstad in GIS gebouwd. De in de BAG opgenomen informatie is vervolgens voor 1/5 deel van de binnenstad aangescherpt, gebruik makend van de Goudse kadastrale minuutplannen van 1828 en 1874 en moderne digitale scanmethoden. Het onderzoek bleek van groot nut voor de gemeente bij het bepalen van de toekomstige aanpak rond de waterstanden in de binnenstad.