Locatie

Rotterdam

Hoofdcategorie

Gebieden en structuren

Subcategorie

Cultuurhistorisch gebiedsonderzoek

Uitvoeringsjaar

2013-2014

Opdrachtgever

Gemeente Rotterdam, Dienst Stedelijke ontwikkeling & Bureau Monumentenzorg

Projectteam

Hugo van Velzen, Marcel van Winsen, Rowin van der Leeden, Chelsea Blaser

Regentessebrug (1898) over de 17e eeuwse Wijnhaven

Bron: Contrei

De Waterstad is het zuidelijk deel van de historische binnenstad van Rotterdam – de stadsdriehoek – die vanaf het eind van de 16e eeuw werd aangelegd met een indrukwekkende reeks aan brede havens, geflankeerd door rijke koopmanshuizen. Eind 19e-, begin 20e eeuw ontwikkelde het gebied zich als de City van Rotterdam, met bankgebouwen, verzekeringskantoren, de Bijenkorf van Dudok, de Beurs, het Witte Huis, Plan C en Warenhuis Gerzon. In de oorlog is het gebied net als de rest van de binnenstad vrijwel volledig vernietigd en bestemde het Basisplan Van Traa het als bedrijvenlocatie en als schipperscentrum, met als hoogtepunt voor de bezoeker het zogenaamde ‘Venster op de rivier’, die echter al snel achter de Deltadijk verdween.

Met de Wederopbouw werd het voorheen mooiste historische deel van de Rotterdamse binnenstad – en één van de stedelijkste – gereduceerd tot haventerrein met kranen en bedrijfsgebouwen. Pas in de jaren ´70 brak het besef door dat het gebied een potentie had voor woonfuncties in de nabijheid van havens en de Nieuwe Maas. De Waterstad moest weer een deel van de binnenstad worden. Uit die begintijd van inlijving van de Waterstad bij het stadscentrum dateren de Paalwoningen en het Potlood van Piet Blom.
De herontwikkeling van het gebied heeft vooral de laatste twintig jaar versneld plaatsgevonden door middel van sterke verdichting met woontorens als de Red Apple en 100Hoog. De Waterstad vormt nu, tezamen met haar pendant de ‘Kop van Zuid’ de concrete uitdrukking van de moderne hoogbouwstad aan de rivier die Rotterdam wil zijn. De ruimtelijke structuur van het gebied kan gekenschetst worden als een 20ste en 21ste eeuwse invulling op een footprint van havens uit de 17de eeuw.

In verband met het nieuwe bestemmingsplan voor de Waterstad wenste de gemeente Rotterdam een cultuurhistorische inventarisatie te laten maken voor het hele gebied tussen Blaak, Schiedamse dijk, de Boompjes en het Oostplein. Want hoe groot de verwoesting in de oorlog ook was, bebouwing en structuren uit de vooroorlogse periode zijn wel degelijk bewaard gebleven. En ook de Wederopbouw en de jaren ’70 hebben gebouwen en complexen opgeleverd die een cultuurhistorische waarde vertegenwoordigen waar het gebied in zijn ruimtelijke ontwikkeling van kan profiteren.

Niet alleen dienden de cultuurhistorisch waardevolle ruimtelijke kwaliteiten geïnventariseerd te worden, de behoefte bij de gemeente was groot om cultuurhistorie als input te gebruiken bij de doorlopende reflectie en debatten over de toekomst van het gebied en de ambitie de Waterstad en het centrum inniger aan elkaar te verknopen. Vragen als: welke rol kan het water opnieuw spelen in deze opgave, wat kan geleerd worden van de plinten van gebouwen uit de vooroorlogse en wederopbouwperiode, op welke wijze kunnen wederopbouwcomplexen worden ingezet als voetstuk voor de hoogbouwontwikkelingen, zijn in deze cultuurhistorische verkenning geadresseerd. Hiervoor hebben wij de stad op meerdere schaalniveaus over meerdere tijdvakken geanalyseerd, ook de vooroorlogse. Wij onderscheidden in ons onderzoek drie naoorlogse en twee vooroorlogse cultuurperiodes, waar wij de fysieke kenmerken en transformaties van hebben onderzocht en ter vergelijking naast de huidige ruimtelijke opgaven en oplossingen hebben gelegd.

De cultuurhistorische verkenning leverde veel informatie aan voor het welstandsbeleid en het nieuw op te stellen bestemmingsplan van de gemeente. Ons bureau heeft hierop tevens geadviseerd betreffende planregels en vertaling van de cultuurhistorische paragraaf in het bestemmingsplan.

Download hier de publicatie

Wijnhaven met Regentessebrug voor de Tweede Wereldoorlog

Bron: Stadsarchief Rotterdam

Samenkomst Wijnhaven en Scheepmakershaven bij De Punt

Bron: Contrei

Samenkomst Wijnhaven en Scheepmakershaven tijdens de Wederopbouw

Bron: Stadsarchief Rotterdam

Oude Haven en paalwoningen van Piet Blom

Bron: Contrei

Impressie potentieel van kades en water

Bron: Contrei