Contrei

Architectenbureau BroekBakema kreeg in 2016 de opdracht van Loca Holding B.V. het historische Graanelevatorhuis aan de prestigieuze Parklaan in Rotterdam om te vormen tot een kantoorgebouw dat voldoet aan de eisen van de moderne tijd. Men benaderde vervolgens ons bureau om een bouwhistorisch onderzoek te doen naar dit rijksmonument.

Het in 1914-1915 gebouwde Graanelevatorhuis bevindt zich in het zogenaamde ‘Nieuwe Werk’, het eerste planmatige uitleggebied van Rotterdam in de negentiende eeuw, dat naar ontwerp van stadsarchitect W.N. Rose in twee fasen gerealiseerd is (1847 en 1851). Het vormt hier – tezamen met meerdere prestigieuze kantoorgebouwen – een bijzonder stedenbouwkundig ensemble aan de Parklaan en rondom de Veerhaven.

Architect van het Graanelevatorhuis was Michiel Brinkman (1873-1925), zoon van een kantoorbediende en opgeleid onder Henri Evers aan de Rotterdamse Academie voor Beeldende Kunsten en Technische Wetenschappen. Beïnvloed door Evers’ internationale blik en ordeningsprincipes overeenkomstig de Beaux-Arts, veroverde de jonge Brinkman al snel een positie bij het toenmalige gerenommeerde bureau van architect Barend Hooijkaas jr. In 1910 vestigde hij zich als zelfstandig architect, inmiddels voorzien van een eigen zakelijk netwerk. Brinkman realiseerde onder eigen naam een groot en internationaal beroemd oeuvre van industriegebouwen, maar ook woonhuizen en woningbouwcomplexen waaronder de eerste galerijbouw van Nederland aan de Justus van Effenstraat in Spangen (1919-1922).

Opdrachtgever van het Graanelevatorhuis was de in 1908 opgerichte Graan Elevator Maatschappij, een bedrijf dat zich toelegde op het mechanisch overslaan en wegen van graan, destijds een nieuwe ontwikkeling. Het bedrijf groeide zeer voorspoedig, net als de Rotterdamse haven in de beginjaren van de 20ste eeuw. De locatie van het kantoor was strategisch gekozen: al sinds de tweede helft van de 19de eeuw was het Nieuwe Werk het nieuwe centrum van de scheepvaartondernemingen. De Graan Elevator Maatschappij – zelf actief in de Maashaven – kende Brinkman ongetwijfeld van zijn ontwerpen voor fabriekscomplexen in de haven: de fabrieken Van Sillevoldt (1915) en stoommeelfabrieken De Maas (Meneba, 1913), beide min of meer vormgegeven als ‘industriepaleizen’, zijn nog altijd blikvangers.

Het in ‘Um 1800’-stijl vormgegeven Graanelevatorhuis bleek bij opname niet alleen aan de buitenkant een uiterst representatief kantoorgebouw uit de ‘Tweede Gouden Eeuw’ van Rotterdam. Het interieur had nog een grotendeels intacte structuur én afwerking, zeker in het centrale halgedeelte. Brinkman, praktisch vakman als hij was, combineerde een efficiënt uitgewerkte betonconstructie met metselwerkconstructies en – deels – houten vloeren. Het geheel werd afgewerkt met uiterst chique materialen en ornamenten, in een gebouworganisatie naar de principes van de Beaux-Arts. De centrale hal vormt in ruimtelijke zin het hart van het gebouw en daarmee ook het hart van het toenmalige kantoor. Door naast de hal een lift- en trappenschacht te ontwerpen, maakte Brinkman het voor de GEM mogelijk om kantoorruimtes aan externen te verhuren, waardoor risico’s gedekt waren en het gebouw min of meer als bedrijfsverzamelgebouw kon functioneren. Wij constateerden bij opname dat in verschillende periodes verbouwingen plaatsgevonden hebben in het gebouw die niet altijd even passend geweest zijn. Met de nauwkeurige waardenkaart en vertrekbeschrijving hebben we de waarden en wijzigingen zo nauwkeurig mogelijk in beeld gebracht. Broekbakema heeft gebruikmakend van ons onderzoek uiteindelijk besloten de door de opdrachtgever gewenste extra vierkante meters te realiseren in de voorheen ongebruikte kapruimte van het gebouw.