Contrei

De binnenstadskant van Hilversum Centraal staat bekend als een levendige omgeving. Het Oosterspoorplein, aan de oostzijde van het station is echter niet zo bekend. In de loop van de tijd heeft het plein verschillende transformaties ondergaan en is het door de groeiende stad druk en onoverzichtelijk geworden. De gemeente Hilversum wil de achterkant van het centraal station in het kader van het project Bruisend Hart transformeren tot attractieve locatie met een stedelijker karakter dan nu (per 2024) aanwezig is. Dat willen ze doen door het plein te voorzien van een nieuw stationsgebouw, kantoren en woningen.

Contrei werd door Noor Mens Architectuurhistorie uitgenodigd deel te nemen aan een cultuurhistorisch onderzoek dat de grondslag zou moeten vormen voor de stedenbouwkundige hoofdkeuzes die voor dit gebied worden gemaakt.

Het gebied ten oosten van de spoorlijn in Hilversum was vóór de aanleg van de Oosterspoorlijn, de huidige spoorlijn Utrecht – Amsterdam, in 1874 grotendeels onbebouwd, met enkele boerderijen en uitvalsroutes, zoals o.a. de Laarderweg (huidige Larenseweg) en de Kleine Drift. De aanleg van de spoorlijn gaf een belangrijke impuls aan de groei van Hilversum, met de nieuwe wijk ‘Over ‘t Spoor’, die zich vulde met woningen, industrie, publieke gebouwen en kleine commercie zoals winkels en cafés.

In het interbellum transformeerde Hilversum onder leiding van architect Dudok tot tuinstad, gekarakteriseerd door gesloten bouwblokken, eenheid in gevelwanden, accentuering van hoeken en pleinen, en afwisseling van bouwhoogten. De rommelige oostzijde van het station werd representatiever ingericht, met strakkere straatwanden.

In de tweede helft van de twintigste eeuw werd de locatie verder heringericht, onder andere met de aanleg van tunnels onder het spoor (1935-1938) die de oude spoorwegovergang vervingen. De jaren ’60 en ’70 brachten verdere veranderingen, waaronder de sloop van historische gebouwen en de komst van parkeerterreinen. In de jaren ’80 werd het stationsgebied opnieuw heringericht, maar vanaf de crisis van 2008 nam de kwaliteit van het Oosterspoorplein af door leegstand en slecht onderhoud.

Onze biografische en ruimtelijke analyse bood houvast om het Oosterspoorplein en omgeving typologisch en qua beeld scherper te duiden. Zo is in de huidige situatie sprake van een asymmetrie voor wat betreft cultuurhistorisch waardevolle stedelijke elementen, zoals representatieve café’s, horeca en zelfs een klein theatergebouw dat kan worden aangegrepen als ingang voor gespreken met de stedenbouwkundigen. Deze asymmetrie, de historische wegstructuren en de karakteristiek van de bebouwing vormden de ingang voor gesprek en – uitgaande van deze cultuurhistorische waarden – bleek het valide dit karakter als basis te gebruiken voor denkrichtingen.

Hiermee gaf de gemeente gehoor aan de wens van de commissie Ruimtelijke kwaliteit en monumenten om de cultuurhistorische identiteit en de lange geschiedenis van de plek als uitgangspunt te nemen, om de nieuwe ontwikkelingen te laten ‘landen’ en de achterkant van het station zijn eigen identiteit te laten behouden. Een passend beeldkwaliteitskader – op te stellen door de gemeentelijke stedenbouwkundigen – zou hiervan het resultaat moeten zijn.

Het onderzoek resulteerde in een beknopt rapport met een gebiedsbiografie, een ruimtelijke analyse, een cultuurhistorische en ruimtelijke waardenkaart. In workshopverband hebben Noor Mens en Contrei met de stedenbouwkundigen toegewerkt naar een kader voor een beeldkwaliteitplan.