Locatie

Stadt Krefeld (Duitsland)

Hoofdcategorie

Gebieden en structuren

Subcategorie

Beeldbepalende objecten
Cultuurhistorisch gebiedsonderzoek
Transformatie-opgaven en inpassingsstudies
Omgevingskwaliteit

Uitvoeringsjaar

2019 - heden

Opdrachtgever

Stadt Krefeld

Projectteam

Hugo van Velzen, Marcel van Winsen, Maurice Moerland

In samenwerking met

MIR architecten – Claudia Schmidt, Matthew Riches, Aleksandra Danilos, Wenfei Du

Het klassicistische ‘Plan Vagedes’, ter vergroting van Krefeld, uit 1819

Bron: Stadstarchiv Krefeld

Op basis van onze expertise van historische binnensteden is ons bureau, samen met MIR architecten uit Amsterdam, door de Duitse stad Krefeld gevraagd een ruimtelijk-historisch onderzoek uit te voeren naar de van oorsprong barok-classicistische binnenstad. Dit rechthoekige stadsdeel uit de late 18e en vroeg 19e eeuw wordt op elegante wijze omsloten door vier lommerrijke promenades: die Vier Wälle. In de Tweede Wereldoorlog is de binnenstad zwaar gehavend en met wisselende kwaliteit wederopgebouwd. Ook in de laatste decennia hebben de diverse veranderingen in de binnenstad betrekkelijk weinig kwaliteit toegevoegd, waarmee de vraag hoe ‘weiter zu bauen’ zich meer en meer opdringt.

Onder lokale politici, de ambtenarij én de inwoners heerst een toenemende ontevredenheid over de ruimtelijke ontwikkelingen in het stadscentrum. Veel voor- en naoorlogs erfgoed is vogelvrij en grootschalige projectontwikkeling maakt de historische structuur op bepaalde locaties onleesbaar. Geleidelijk aan zijn de Krefelders overtuigd geraakt van de notie dat de geschiedenis de grondslag zal moeten vormen voor de ruimtelijke toekomst van de binnenstad.

Cultuurhistorisch onderzoek als basis voor ruimtelijk beleid is in Duitsland een weinig geëigend middel. Daarom hebben wij als aftrap van het project een workshop opgezet voor politici, ambtenaren en bewoners om begrip te kweken voor de Nederlandse wijze van werken. Onbekend maakt kennelijk niet ongeïnteresseerd, want de zaal zat tjokvol. De reacties waren bijzonder stimulerend en varieerden van ‘wij wisten helemaal niet dat dit bestond’ tot ‘hadden jullie niet jaren eerder kunnen komen?’ De uitkomst van de workshop was eveneens bemoedigend: onze bevindingen van de kwaliteiten en aantastingen van de binnenstad kwamen vrijwel overeen met die van de bewoners.

De opdracht in Krefeld bestaat uit vier deelopgaven: het schrijven van een ‘biografie’ van de binnenstad (ontwikkelingsgeschiedenis met historische fasering), een ruimtelijke-cultuurhistorische analyse en waardering, het formuleren van een ‘Leitbild’ (een algemene, ruimtelijke koers) en tenslotte ‘Gestaltungskriterien’ (ruimtelijke kwaliteitscriteria voor stedenbouw, architectuur en openbare ruimte).

De stedenbouwkundige lagen van middeleeuwen, barok en classicisme en de hoge ruimtelijke kwaliteit die deze lagen voor de Tweede Wereldoorlog hadden zijn (ook nu nog) sterk determinerend voor de stadsplattegrond. Daarom is er voor deze opdracht een speciale waarderingsmethodiek ontwikkeld waarbij een onderscheid gemaakt wordt tussen zogenaamde ‘constituerende lagen’ (tijdslagen die sterk vormend voor de stadsplattegrond zijn geweest door verschillende tijdvakken heen) en ‘transformatielagen’ (projecten uit tijdvakken die op zichzelf niet grondleggend zijn geweest, maar zich in een constituerende laag hebben gevoegd of deze lokaal met een nieuwe structuur overschrijven). De resterende objecten of stadsstructuren uit de constituerende lagen verkrijgen automatisch een hoge waardering, terwijl voor de objecten of stadsstructuren uit een transformatielaag de waardering nader wordt afgewogen, op grond van eigenstandige kwaliteiten en de relatie met de constituerende laag. Met deze methodiek kan in een gebombardeerde en herbouwde stad veel nauwkeuriger worden bepaald welke projecten bijdragen aan de leesbaarheid en cultuurhistorische continuïteit van de stad en welke niet. Hierbij is ook ruimte gemaakt voor transformatieprojecten die sterk afwijken van de constituerende laag waar ze in zijn gepositioneerd, maar die op zichzelf een zeer hoge ruimtelijke of cultuurhistorische kwaliteit hebben.

De cultuurhistorische waardering, maar ook het Leitbild en de Gestaltungskriterien zijn uitgesplitst in vier opeenvolgende schaalniveaus: XL, L, M, en S. Voor elk schaalniveau zijn navolgbare waarderingscriteria ontwikkeld, zodat elke geïnteresseerde kan nagaan waarom welke elementen een bepaalde waardering hebben gekregen. Het niveau XL  (de waardering voor de laag als geheel, bijvoorbeeld barok) vormt de grondslag voor de waardering op de lagere schaalniveaus.

Biografie, waardering en Leitbild zijn in het najaar van 2020 voltooid, aan het eind van dat jaar gevolgd door de Gestaltungskriterien.

18e eeuwse barokke stedenbouw; blik in de Friedrichstrasse, eind 18e eeuw

Bron: Bron onbekend

Hochstrasse rond 1910

Bron: Stadstarchiv Krefeld

Rheinstrasse met Dionysiuskirche, ca. 1965

Bron: Stadstarchiv Krefeld

Hedendaags ruimtelijk beeld middeleeuwse kern

Bron: Contrei/MIR