Contrei

Het Broerenkwartier is van oorsprong een laatmiddeleeuwse buurt in de historische binnenstad van Zwolle. De al 500 jaar dichtbevolkte buurt met veel kleine middenstanders werd in de jaren ’60 zonder veel omhaal gesloopt om plaats te maken voor een groot en modern winkelcentrum, dat in 1974 feestelijk werd geopend. Maar slechts 15 jaar na realisatie werd het al achterhaald bevonden en ruim 45 jaar later functioneert het nog altijd ondermaats, ondanks de succesvolle vestiging van boekhandel Waanders in de naastgelegen, middeleeuwse Broerenkerk. De aansluiting van het winkelcentrum met de historische binnenstad blijft knellen, de interne structuur ontbeert logica en de harde uitstraling van de betonarchitectuur blijft problematisch.

Meerdere stedenbouwkundige studies en strategieën ten spijt, de Gemeente Zwolle miste een duidelijke koers om het Broerenkwartier weer geliefd te krijgen bij de Zwollenaren. Hierop hebben zij ons bureau in 2018 gevraagd om vanuit cultuurhistorische en ruimtelijke waarden van de buurt een visie te formuleren voor de herontwikkeling van dit gebied.

Tot halverwege de 20^e eeuw bestond het Broerenkwartier uit nauwe straten, eeuwenoude stadspanden, stegen en pleintjes rondom de middeleeuwse Broerenkerk. Het oorspronkelijke plan voor het winkelcentrum op deze plek kwam van de beroemde stedenbouwkundige S.J. van Embden.  Na jaren vertraging vanwege een geleidelijke cultuuromslag ten aanzien van dit soort modernistische ingrepen in de bestaande stad – waaronder een brede vierbaans verkeersweg dwars door de binnenstad –  werd het plan voor het hypermoderne winkelcentrum ‘Broerenkwartier’ door de destijds invloedrijke architect J. Sterenberg afgemaakt. Hoewel het vanzelfsprekend verknopen van het winkelhart met de rest van de binnenstad tot de ambities behoorde, bleek al snel dat dat een illusie was: het werd een enclave, een monofunctioneel gebied, met een monofunctionele ‘shopping’-sfeer. De historische binnenstad werd noch programmatisch, noch stedenbouwkundig of architectonisch tegemoet gekomen.

Een van de belangrijkste kwesties die telkens door alle discussies heen sneed, was de vraag welke waarden het Plan Sterenberg nu eigenlijk vertegenwoordigt, wat er gehandhaafd zou moeten worden en wat niet, en of teruggrijpen op de ruimtelijke principes van de historische binnenstad een legitieme en kansrijke koers zou zijn. Ons onderzoek heeft vele vermoedens over het Broerenkwartier bevestigd, maar ook enkele verrassingen opgeleverd. Zo is de originele openbare inrichting van het winkelcentrum van hoog niveau, en zijn de gevels een opmerkelijke combinatie van brutalistische gevelvlakken en futuristische invullingen van winkelpuien en kunstwerken. Onze aanbevelingen voor transformatie en behoud van het gebied grijpen niet onmiddellijk terug op bescherming van het stedenbouwkundig patroon en de objecten uit de jaren ’70. Wel richten deze zich op strategieën die vanuit de cultuurhistorie en bestaande bezitsverhoudingen een gerichte en vanzelfsprekende verstrengeling van een modern winkelhart met de historische binnenstad trachten te verwezenlijken.