Locatie

Zoetermeer, Amsterdam/Stadsdeel Zuideramstel, Enkhuizen

Hoofdcategorie

Beleid en instrumenten

Subcategorie

Nota’s ruimtelijke kwaliteit (welstand)

Uitvoeringsjaar

2003-2005

Opdrachtgever

Gemeente Zoetermeer, Stadsdeel Zuideramstel, gemeente Enkhuizen

Projectteam

Hugo van Velzen, Marcel van Winsen, ARI (Architecture Research Insititute), Welstandszorg Noord-Holland

Stijlenatlas welstandsnota Zoetermeer

Bron: Contrei

Vóór 2004 hadden Nederlandse gemeenten al de wettelijke verplichting om bij het afgeven van bouwvergunningen zich te laten adviseren door een ‘welstandscommissie’ of een ‘commissie Welstand en Monumenten’, die het college van B&W adviseerde over de stedenbouwkundige en architectonische kwaliteiten van bouwaanvragen en van verbouw- en restauratieplannen. Maar pas vanaf 2004 kregen gemeenten de opdracht vanuit het Rijk om de criteria die door de welstandscommissies worden gehanteerd bij de beoordeling van en advisering over bouwplannen vast te leggen in een openbaar raadpleegbaar document: de ‘welstandsnota’.

Ons bureau is – nog voor de wetswijziging van kracht werd – intensief betrokken geweest bij een van de eerste pilotprojecten om deze welstandsnota’s vorm te geven (Enkhuizen) en werkte tegelijkertijd ook aan welstandsnota’s van twee andere gemeenten die het spits hebben afgebeten: Zoetermeer en stadsdeel Zuideramstel (Amsterdam). In het geval van Enkhuizen hebben wij samengewerkt met Welstandszorg Noord-Holland (nu: Mooi Noord-Holland), het provinciale adviesorgaan voor ruimtelijke kwaliteit.

De nota’s betekenden een revolutie in het beoordelen van ruimtelijke kwaliteit van bouwplannen in heel Nederland en er werd een wijze van werken vastgelegd die ook nu nog de standaard-praktijk is. Voor het eerst sinds het bestaan van welstandscommissies werd het beleid voor beoordeling van architectuur vastgelegd door de gemeenteraad en voor het eerst werd de basis voor deze beoordeling de ruimtelijke hoofdkarakteristieken en de stedenbouwkundige en architectonische samenhang van het gebied waarin wordt gebouwd. Gebiedsonderzoek en welstandscriteria gericht op het kwaliteitsvol invoegen van een gebouw in het gebiedstype werd de norm, niet alleen in beschermde stadsgezichten, maar in alle wijken, buurten, dorpen en landelijke gebieden. Behalve gebiedsbeschrijvingen en gebiedscriteria werden eveneens inzichtelijke criteria ontwikkeld voor veel voorkomende kleine bouwwerken, zoals dakkapellen, aan- en uitbouwen en kozijnwijzigingen, gekoppeld aan vereenvoudigde procedures, zodat burgers snel inzicht kunnen krijgen wat wenselijk of onwenselijk, toegestaan of niet toegestaan is.

In Zoetermeer en Zuideramstel heeft ons bureau niet alleen gebiedsanalyses, gebiedscriteria en criteria voor kleine bouwwerken gemaakt, maar hebben wij eveneens een stijlenatlas toegevoegd aan het welstandsbeleid. De meeste bouwaanvragen gaan over het wijzigen van een bestaand gebouw. De stijlenatlas is een instrument dat meer ‘op de huid van het gebouw’ zit dan de gebiedsbeschrijvingen, die meer stedenbouwkundig zijn. Welstand heeft toch in eerste instantie betrekking op architectuur en pas in tweede instantie op stedenbouw.

Op de zogenaamde ‘stijlenkaarten’ is per wijk aan elk gebouw dat grenst aan de openbare ruimte met een kleur een architectuurstijl toegekend. Er zijn tien architectuurstijlen onderscheiden en benoemd, van de middeleeuwen tot de 21ste eeuw. Deze indeling is elementair, maar architectuurhistorisch verantwoord. Elke stijl heeft een herkenbare kleur en icoon.

Gekoppeld aan beknopte en overzichtelijke stijlbeschrijvingen functioneert de atlas als een instrument om verfijnder te kunnen beoordelen of een ingreep aan een bestaand gebouw, zoals een aanbouw of dakopbouw, zich evenwichtig verhoudt tot het kernkarakter van de architectuur. Zowel voor de welstandscommissie als voor de bouwaanvrager is dit een zeer handig gereedschap om subtieler met veranderingen aan architectuur te kunnen omgaan. Bewoners van straten en buurten hebben veel meer begrip gekregen voor de kwaliteiten van hun eigen woonomgeving. Het enthousiasme voor deze kaarten was en is groot.

Rand Beatrixpark Buitenveldert

Bron: Contrei

Wederopbouwarchitectuur Beethovenlaan Buitenveldert

Bron: Contrei

Wederopbouwarchitectuur Prinses Irenebuurt Buitenveldert

Bron: Contrei

Binnenstad Enkhuizen

Bron: Contrei