Contrei

Nederland heeft slechts vier historische kustverdedigingsforten. Het Fort Hoek van Holland is daarvan bouwkundig het best bewaard gebleven. Ten tijde van de bouw was het het neusje van de zalm van de Europese fortenbouw en tevens het belangrijkste militaire verdedigingswerk van de Rotterdamse haven. Vanaf 1987 bood het ‘Fort aan den Hoek van Holland’ onderdak aan het Nederlands Militair Kustverdedigingsmuseum. In 2013 verkocht de Gemeente Rotterdam het complex aan een private ontwikkelaar die er een horecagelegenheid met evenementenlocatie wilde openen. Vanwege de historische waarde vroeg de Gemeente Rotterdam ons bureau om een bouwhistorisch onderzoek uit te voeren. Aan de hand van dit onderzoek zouden de verbouwplannen van de nieuwe eigenaar kunnen worden getoetst. Later werd een zogenaamd ‘ruimtenboek’ aan de opdracht toegevoegd, waarin de meer dan 140 vertrekken van het fort systematisch in tekst en beeld zijn geïnventariseerd.

Het kustverdedigingsfort werd gebouwd tussen 1881 en 1889 en was het primaire verdedigingswerk van de monding van de in 1872 gegraven Nieuwe Waterweg. Het fort was voorzien van drie zware pantserkoepels, waarvan twee machinaal werden aangedreven. Sinds de ingebruikname is het meerdere malen uitgebreid. Oorspronkelijk was het terrein van het complex een stuk groter, maar bij een kavelwijziging in 2002 is de locatie aanzienlijk kleiner gemaakt. Stonden in 1970 nog 18 (!) gebouwen op het terrein, ten tijde van ons onderzoek resteerden er nog vier: het fort zelf, het kantinegebouw, het wachtgebouw en het liftgebouw.

Ons rapport bestond uit een onderzoek naar het fort in zijn stedenbouwkundige context, een studie naar de historische achtergrond van forten in Nederland in het algemeen, een uiteenzetting van de hoofdopzet van het fort, inclusief de fasering en veranderingen in de tijd, en een uitgebreide bouwkundige beschrijving van de huidige staat van het complex. Opvallend was dat de constructie van het fort nog vrijwel helemaal intact was, met uitzondering van de kenmerkende gietijzeren koepels. Verschillende historische elementen boden een gedetailleerd beeld van het historisch gebruik. Onderzoek in het Rijksarchief bracht schitterende originele bouwtekeningen aan het licht.

Het onderzoek heeft geresulteerd in een faseringskaart, met daaraan verbonden een cultuurhistorische waardenkaart van het fort en zijn bijgebouwen. Daarnaast boden we een cultuurhistorische advisering met het oog op een mogelijke transformatieopgave. Het aan de opdracht gekoppelde ‘ruimtenboek’ was een naslagwerk voor toetsende instanties om zo per specifieke ruimte de waardevolle elementen in beeld te krijgen. Deze aanbevelingen zijn leidend geweest bij de transformatie van het museumfort tot evenementenlocatie.