Hoofdcategorie

Gebieden en structuren

Subcategorie

Cultuurhistorisch gebiedsonderzoek

Uitvoeringsjaar

2011

Opdrachtgever

Gemeente Kampen, Eenheid Ruimtelijke Ontwikkeling

Projectteam

Hugo van Velzen, Marcel van Winsen, Sjoerd Keetman, Thijs Kooijman

Vogelvlucht van de historische binnenstad

Bron: Gemeente Kampen

Kampen heeft een van de best bewaarde historische binnensteden van Nederland en vormt een onmisbare schakel in de beroemde ketting van Hanzesteden langs de IJssel. Dankzij de prachtige ligging aan de rivier, het indrukwekkende silhouet en de opmerkelijke aantallen bewaard gebleven stadshuizen, kerken en stadspoorten, is de binnenstad van Kampen in 1975 aangewezen als rijksbeschermd stadsgezicht. De Gemeente Kampen is zich altijd terdege bewust geweest van de kwaliteit van de binnenstad en zijn hoge maatschappelijke waarde. Toch bleek het in de praktijk lastig om deze waarden te concretiseren en doeltreffend in te zetten bij binnenstedelijke herontwikkelingsopgaven. De Erfgoedinspectie constateerde in 2008 dat de cultuurhistorische waarden van de binnenstad van Kampen onvoldoende waren onderzocht, alsmede onvoldoende waren verwerkt in het beschermend instrumentarium c.q. het bestemmingsplan. Vanwege onze expertise op het terrein van historische binnensteden, kreeg ons bureau in 2009 de opdracht om de cultuurhistorische waarden van de binnenstad van Kampen in kaart te brengen en de gemeente te adviseren over het toekomstige ruimtelijk beleid inzake bescherming én ontwikkeling.

Met het oog op het tweede punt, de toekomstige ontwikkeling, had de gemeente behoefte aan méér dan alleen het in kaart brengen van de geschiedenis en de fasen van ruimtelijke ontwikkeling van de stad. Deze ontwikkelingsgeschiedenis vormde de grondslag voor een diepgaander onderzoek naar de ruimtelijk-historische basisprincipes van de pre-industriële stad ( ca. 1000 – 1870) en de modern-historische stad (ca. 1870 – 1940) als overgang naar de moderne stad van na de Tweede Wereldoorlog in het algemeen. Wij hebben hiertoe op vijf schaalniveaus – historische morfologie, stedenbouw, gebouwtypologie, architectuur, openbare ruimte – de ruimtelijke basisprincipes van Kampen onderzocht, getekend en in modellen geschetst. In deze studie hebben we de kennis binnen ons bureau van de Nederlandse historische stad ingezet om de ruimtelijke verschijningsvorm en eigenheid van Kampen te ontleden en te duiden.

De uitzonderlijk langgerekte vorm van de stad, ontstaan vanuit huisterpen die evenwijdig aan de IJssel lagen, heeft bijvoorbeeld geleid tot de vele dwarsstegen tussen de huidige Oudestraat en de rivier. De steeg als algemeen historische typologie heeft zo in Kampen een eigen stedenbouwkundige positie en verschijningsvorm gekregen.

Het morfologisch-typologisch onderzoek is in cultuurhistorische analyse van ruimtelijke weefsels bijzonder waardevol. Alleen zo worden de wetmatigheden van het historische weefsel duidelijk waarop bij toekomstige opgaven kan worden teruggegrepen. De leesbaarheid en ruimtelijk logica van een stad zijn op de lange duur sterk gebaat bij het aanhaken op historische wetmatigheden. De gemeente Kampen heeft met deze studie een bruikbaar denkkader in handen om de telkens terugkerende vraag wat de meest passende oplossing in relatie tot het historisch waardevolle stadsweefsel is, te kunnen beantwoorden. Per schaalniveau zijn in het onderzoek aanbevelingen gedaan, gekoppeld aan samenvattende cultuurhistorische waardenkaarten. Uit het onderzoek is tevens de publicatie ‘Binnen de Poorten – ontstaan en ruimtelijke ontwikkeling van de binnenstad van Kampen’ voortgekomen.

De historische binnenstad met op de achtergrond de Koornmarktspoort

Bron: Contrei

Eén van de vele dwarsstegen in de stad: Houtzagerssteeg met kenmerkende bogen

Bron: Collectie RCE

Morfologisch-typologisch onderzoek van een historisch bouwblok

Bron: Contrei

Historische kaart van de informele structuur van de stad

Bron: Contrei